როგორ იქმნება ფული ეკონომიკაში

147 ნახვა

სარჩევი

ხშირად გვსმენია არაპროფესიონალური, არაკვალიფიციური ტექსტები, მაგალითად: „… ქალაქის მერიამ საახალწლო დღესასწაულებისთვის ბიუჯეტიდან დახარჯა ერთი მილიონი ლარი. არ ჯობდა ეს ფული გაჭირვებულებისთვის დაერიგებინათ..?!“ ან კიდევ „…მერიამ ბენზინში დახარჯა სამასი ათასი ლარი… გასკდა მაგათი მუცელი“ და ა.შ.
ჩემი აზრით, ეს მდაბიო ტექსტი ეკუთვნის იმ ხალხს, ვინც პირველი – საერთოდ ვერ ერკვევა ეკონომიკაში, მეორე – ვინც იაფფასიანი პოპულიზმით ცდილობს რაიმე სახის პრეფერენციების მიღებას.

ეკონომიკაში ფულის მზარდი შემოდინების ოთხი ძირითადი არხი/გზა არსებობს:

მონეტარული (ცენტრალური ბანკის ოპერაციები);
საკრედიტო (კომერციული ბანკების ოპერაციები საკრედიტო მულტიპლიკატორის მეშვეობით);
ფისკალური (სახელმწიფოს ფინანსური ოპერაციები);
სავალუტო (დამოკიდებულია სავალუტო ინტერვენციებზე, საერთაშორისო ვაჭრობაზე, უცხოური კაპიტალის ნაკადებზე და ა.შ.);

განვიხილოთ ფისკალური არხი. ანუ, თუ როგორ ახერხებს სახელმწიფო ფულის მულტიპლიცირებას (ზრდას, გამრავლებას).

თუ სახელმწიფო ზრდის ხარჯებს, ეს არის ეკონომიკის პირდაპირი შემოსავლები (შემოსავალი საწარმოებიდან, რომლებიც ასრულებენ სამთავრობო შეკვეთებს, შემოსავალი საჯარო სექტორის თანამშრომლებისა და თანამშრომლებისგან, რომლებიც იღებენ ხელფასებს სახელმწიფოსგან).

დახარჯული თანხის ნაწილს სახელმწიფოს ავტომატურად უბრუნდება გადასახადებისა და მოსაკრებლების სახით ბიზნესიდან და მოსახლეობიგან მინიმალური ზომიერებით – ეღთიდან რამდენიმე თვიან ინტერვალში.

თუმცა, ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი ეფექტი აქვს – ეკონომიკური აგენტების ხარჯების მულტიპლიკაციას.

მოსახლეობა, რომელიც იღებს სოციალურ სარგებელს ან ხელფასებს, ქმნის მომავალ მოთხოვნას საქონელსა და მომსახურებაზე, რომელიც ძირითადად თავად ეკონომიკაში ილექება, თუმცა გარკვეული ნაწილი შესაძლებელია გადავიდეს იმპორტში ან კაპიტალის გადინებაში.

საქონლისა და მომსახურების მოთხოვნა არის შიდა საწარმოების შემოსავალი, რომელთა რეალიზაციისთვის შეიძლება საჭირო გახდეს საბანკო კრედიტები და ეკონომიკური საქმიანობის გააქტიურება და გაფართოვება.

ბიზნესები, რომლებიც ახორციელებენ სახელმწიფო შეკვეთებს, ქმნიან მოთხოვნას ეკონომიკური სექტორების შუალედურ პროდუქტებზე, აყალიბებენ დადებით ტრიგერს ეკონომიკური აქტივობისთვის და სამომავლო მოთხოვნას სესხებზე, რომელიც თავის მხრივ ზრდის ფულის მასას.

როგორც წესი, სახელმწიფო ხარჯების ზრდა ასტიმულირებს მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის დისპროპორციას, ზრდის ინფლაციურ წნეხს ეკონომიკაში, რადგან ეკონომიკის ფულით გაჯერება ხდება უფრო სწრაფად და ძლიერად, ვიდრე კომპენსირებადი რეპროდუქციული პოტენციალი.

რაც უფრო მაღალია მასტიმულირებელი პოლიტიკის კონცენტრაციის წილი მოსახლეობის ხელში, მით უფრო მაღალია ინფლაციური წნეხი. ინფლაცია, როგორც წესი, იზღუდება ან არ არსებობს ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელებისას, სახელმწიფო შესყიდვებისას და სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსის შეკვეთების განხორციელებისას (ეს უკანასკნელი ჩვენი დონის ქვეყნებში ფაქტიურად არ არსებობს).

სახელმწიფო ხარჯები ყოველთვის და ყველა პირობებში იყო არის და იქნება ეკონომიკური აქტივობის გაფართოებისა და ფულის მასის შემდგომი ზრდის ყველაზე ძლიერი გამომწვევი ფაქტორი, თუმცა ეს მოვლენა ჩვეულებრივ იწვევს ინფლაციას და ეროვნული ვალუტის გაუფასურებას, თუ ფისკალური პოლიტიკა ზედმეტად ან არაკვალიფიციურად ხორციელდება.

მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო პირდაპირ არ ქმნის ფულს, ის მაინც წარმოქმნის ძლიერ ირიბ იმპულსს ფულის მასის ზრდისთვის ეკონომიკური აგენტების ხარჯების მულტიპლიკაციისა და საწარმოო დარგობრივი კავშირების ტალღოვანი ეფექტის მეშვეობით.

მნიშვნელოვანია ფისკალური პოლიტიკის სტრატეგია:

თუ სახელმწიფო ხარჯების ზრდა დაბალანსებულია შემოსავლის ზრდით (ნეიტრალური ფისკალური პოლიტიკა და დაბალანსებული თითქმის ნულოვანი ბიუჯეტი), გავლენა ფულის მასაზე შეზღუდულია. მთელი დადებითი ეფექტი კომპენსირდება მოხმარებიდან და ინვესტიციებიდან ფულის ამოღებით გადასახადებისა და მოსაკრებლების მეშვეობით.
თუ მთავრობა აფიქსირებს ხარჯებს, მაგრამ შემოსავლებს ამცირებს – ეს ზრდის ბიუჯეტის დეფიციტს და დადებით იმპულსს აძლევს ეკონომიკას. რადგან რესურსები თავისუფლდება მოხმარებისა და ინვესტიციებისთვის (ადრე ამოღებული გადასახადები და მოსაკრებლები რჩება ფიზიკურ პირებზე), რამაც შეიძლება ხელი შეუწყოს ფულის მასის ზრდას მეორადი ეფექტის მეშვეობით.
თუ მთავრობა ზრდის ხარჯებს უფრო სწრაფად, ვიდრე იზრდება შემოსავალი – ეს იწვევს სასესხო ვალდებულებების აღმოცენებას, მაგრამ ფაქტორების ერთობლიობის გამო, ეს სტრატეგია ყველაზე მეტად მასტიმულირებელია, რაც მაქსიმალურ ეფექტს ახდენს ფულის მასის ზრდაზე.

სახელმწიფოს შეუძლია ბიუჯეტის დეფიციტი დაფაროს საკუთარი ადრე ჩამოყალიბებული ლიკვიდური რესურსებით (ნაღდი ფულის პოზიციები ანგარიშებზე), სახელმწიფო ქონების რეალიზაციით (აქტივების და სახელმწიფო ქონების გაყიდვა) ან სესხის აღებით (საბაზო გრძელვადიანი სტრატეგია).

ცენტრალური ბანკის მიერ სახელმწიფო ობლიგაციების შეძენა იწვევს ფულის მასის სუფთა სახით ზრდას. იგივე ეხება ბანკებს, მათ შორის კერძო სარეზერვო მექანიზმის გაფართოების გზით, რადგან ობლიგაციები წარმოადგენენ უმაღლესი დონის გირაოს აქტივს.

მოსახლეობის, არასაფინანსო სექტორისა და საინვესტიციო ფონდების მიერ სახელმწიფო ობლიგაციების ყიდვა პირდაპირ არ იწვევს ფულის მასის ზრდას, მაგრამ აქ ბევრი ნიუანსია, თუ როგორ ახდენს ფინანსური სისტემა კაპიტალის მულტიპლიცირებას.

გაგრძელება იქნება…

***

***

***

***

რეკომენდებული ფორექს ბროკერი.